De citadel vormt een unieke kans om het stadscentrum uit te breiden. De site neemt maar liefst 15 % van de oppervlakte van het stadscentrum in en is gelegen vlak bij de Grote Markt.
De stad wil de citadel herbestemmen tot een nieuw stadsdeel, met een gebalanceerde mix aan stedelijke functies, zoals de Hagelandse Academie voor Beeldende Kunst, en private functies, zoals wonen. Dat moet extra zuurstof geven aan het centrum en wederzijds versterkend werken.
We realiseren nieuwe functies op de site, met behoud van de unieke erfgoedwaarde, die een versterking van het stedelijk weefsel zijn. Diest versterkt zo haar toeristische aantrekkelijkheid als vestingstad. De Citadel is een unieke, bakstenen citadel die uitstekend bewaard is gebleven.
Samen met Fort Leopold en de Vesten zal ze een toeristische trekpleister worden.
Fase 1: realisatie van toeristisch onthaal en kunstacademie
De werken aan fase 1 gaan volgens de planning in het voorjara van 2025 van start. Het startschot voor een kwaliteitsvolle invulling van de courtines - de karakteristieke, beschermde ruimtes rond het monumentale paradeplein - is gegeven.
Het ontwerp is opgemaakt door Team van Meer! Architecten – De Gouden Liniaal en BEC. Het respecteert maximaal het historische erfgoedkarakter van de site.
Lees meer over fase 1 van de herbestemming
Tijdelijke invulling van de courtines
De courtines die niet in fase 1 gerestaureerd worden, zullen vanaf 2024 een tijdelijke invulling krijgen. We voorzien 11.000 m2 ruimte voor verenigingen en voor lokale ondernemers. De stad stelt een concessiehouder aan die via een open oproep op zoek gaat naar geïnteresseerde, tijdelijke gebruikers van de ruimtes in de courtines.
Op die manier zorgen we ervoor dat de courtines in gebruik worden genomen, zowel op korte termijn als later, na een grondige restauratie en renovatie.
Om deze externe partij aan te stellen, publiceerde de stad een concessie van diensten. De oproep is intussen afgesloten. We ontvingen een kandidatuur, die momenteel onderzocht wordt.
Op langere termijn willen we een circulaire ondernemershub realiseren in de courtines. We willen niet alleen met de tijdelijke ingebruikname ruimte voor ondernemers aanbieden, maar ook na de restauratie.
We onderzochten welke mogelijkheden er zijn voor lokale ondernemers om nieuwe, circulaire bedrijfsmodellen te ontwikkelen. De studie bracht de materialen-, energie- en waterstromen in Diest gedetailleerd in kaart en werkte concrete voorstellen uit om een ondernemershub te realiseren in de courtines.
Duurzame ontwikkeling
De citadel was van oudsher een site die autonoom werkte. De verdedigingsfunctie maakte het immers noodzakelijk om een lange staat van beleg te kunnen weerstaan. Dat concept willen we vertalen naar de 21e eeuw en naar een duurzame, circulaire ontwikkeling van de site.
Het ontwerp voor fase 1 besteedt veel aandacht aan toegankelijkheid en duurzaamheid. Vanuit het streven naar minimale impact van het gebouw op zijn natuurlijke omgeving wordt een circulaire strategie gehanteerd die gebaseerd is op het maximale hergebruik van materialen die reeds aanwezig zijn op de site. Zo zal het creëren van nieuwe, functionele openingen in de massieve wanden een grote hoeveelheid bakstenen opleveren, die op de site hergebruikt kunnen worden om nieuwe binnen- en buitenmuren op te trekken. De beschadigde onbruikbare stenen kunnen worden gerecupereerd als legbed of funderingslaag voor nieuwe verhardingen in de omgevingsaanleg. Nieuwe constructies en invullingen worden ontworpen met een minimum aan grondstoffen.
Hernieuwbare warmte
In 2016 huldigden we de openlegging van de Demer in. Nu schrijven we voort aan dit prachtige verhaal. We willen warmte uit de Demer halen om de volledige Citadel fossielvrij te verwarmen, samen met andere bronnen van hernieuwbare warmte.
De stad heeft de ambitie om de volledige citadel fossielvrij te verwarmen. Haar unieke ligging biedt immers heel wat mogelijkheden. We brachten het warmtepotentieel in kaart van de Demer, de vijvers van de Halve Maan en de collectoren van Aquafin. Ook werd gekeken naar de grondlaag op de Allerheiligenberg, die uitstekend geschikt is voor ondiepe geothermie.
De oude Demerarm, die aan de voet van de citadel stroomt, bevat een warmtepotentieel van maar liefst 3,7 megawatt. Uit de rioolcollector van het centrum, die ook aan de noordzijde van de citadel ligt, kan 0,4 megawatt geput worden.
In maart 2024 startte het technisch onderzoek hiervoor op de citadel. We willen de citadel laten uitgroeien tot een referentieproject, waarbij we aantonen dat beschermde monumenten volledig kunnen worden verwarmd met hernieuwbare, duurzame warmte.
De stad ontving voor dit onderzoek een innovatiesubsidie van Smart Hub Vlaams-Brabant.
Geschiedenis van de site
Voor de citadel gebouwd werd, waren vooral moestuinen, weilanden en hooilanden te vinden op de Allerheiligenberg. Ook de Allerheiligenkapel bevond zich op de heuvel. Nadien werd die verplaatst naar haar huidige locatie.
Vanaf 1837 werd de citadel gebouwd, als strategisch belangrijk onderdeel van de verdedigingsgordel van het jonge Belgische koninkrijk, waartoe ook de citadellen van Gent, Namen, Dinant, Luik … behoorden.
In Diest werd de citadel op haar beurt beschermd door de stadswallen. Ze was een vijfhoekig onderdeel van de vesting rond de stad. Indien de stad in vijandelijke handen zou vallen, moest de citadel de laatste weerstand bieden en toelaten de stad opnieuw te veroveren.
Van 1953 tot 2011 was het de thuisbasis van het 1e bataljon parachutisten. In 1996 werd de site beschermd als onderdeel van de 19e-eeuwse verdedigingsgordel.
In de zomer van 2011 verdwenen de laatste militairen uit de citadel. Begin 2012 kocht de stad het bebouwd gedeelte aan. Het omliggende citadelbos werd aangekocht door het Agentschap Natuur en Bos. Het agentschap onderhoudt het loofbos en laat het ontwikkelen tot een soorten- en structuurrijke groene long voor de stad.
Tot 2017 werd ingezet op het ontwikkelen van de citadel als zorgsite. Het AZ Diest had de intentie om beide campussen in het centrum te verlaten en een nieuw ziekenhuis te bouwen op het stadsbastion van de site. De site zou verder worden ingevuld met zorggerelateerde functies. In 2017 werd echter besloten dat het nieuwe ziekenhuis op de Verversgracht gebouwd zou worden.
Het masterplan uit 2015 legde het referentiekader vast voor deze ontwikkeling als zorgsite. Tegelijk blijft het ook nu een bepalend document voor de herbestemming.
