Fase 1: nieuw dakpark en invulling van 2 courtines
Omdat de Citadel omvangrijk is en de kosten groot zijn, pakken we de herbestemming in verschillende fases aan.
In de eerste fase wordt een deel van de courtines gerestaureerd om plaats te bieden aan een toeristisch onthaalpunt waar we de rijke geschiedenis van de citadel tentoonstellen in een vernieuwd museum. Aansluitend aan dit onthaalpunt wordt een vernieuwd Museum Pegasus geïntegreerd.
Bijkomend verhuist de Hagelandse Academie voor Beeldende Kunst van haar huidige locatie op de citadel naar de vernieuwde courtines.
Tenslotte zal er in de eerste fase ook plaats zijn voor een belevingscafé.
De stad en ERF stelden in december 2023 een ontwerpteam aan. Het consortium Team van Meer! - De Gouden Liniaal Architecten en BEC diende, naast 4 andere kandidaten, een ontwerp voor fase 1 in en kwam als winnaar uit de bus.
Door de keuze voor dit ontwerp kiezen de stad en ERF voor een kwaliteitsvolle restauratie en herbestemming van de citadel. Het ontwerpteam combineert een diepgaande expertise in de erfgoedzorg en landschapsarchitectuur (Team Van Meer!) met een ruime ervaring in het realiseren van gemengde publieke gebouwen (De Gouden Liniaal) en geïntegreerde technische kennis (BEC).
Dit team zal de omgevingsvergunning aanvragen en de uitvoering van de werken begeleiden.
We streven ernaar om de werken te starten in 2025 en af te ronden in 2027.
De toegangspoort gaat open
De huidige toegangspoort zal opnieuw dienen als hoofdtoegang. De publieke doorsteek, gelegen achter de toegangspoort, zal rechtstreeks toegang verlenen tot het café en het toeristisch onthaal, dat op zijn beurt de toegang vormt tot het museum.
Vanuit deze toegang start ieder bezoek aan de citadel. De toegangspoort vormt een publieke doorsteek tot het paradeplein en kan ook open blijven wanneer het onthaal, het café en het museum gesloten zouden zijn.
In het onthaal vindt de bezoeker toeristische en historische informatie over de Citadel. Wat was de functie van de Citadel? Waarom is het zo een belangrijk monument? En wie waren de bewoners?
Hij vindt er ook informatie over andere bezienswaardigheden in Diest en in de ruime regio. Bezoekers die interesse hebben in militaire architectuur vinden hier informatie over Fort Leopold en de Vesten.
Het onthaal is het ideale vertrekpunt voor wandelingen, zelfstandig of met een stadsgids.
Er komt een laagdrempelige ontvangstruimte met een onbemand infopunt en aparte bureauruimte, van waaruit men overzicht heeft op het komen en gaan van het publiek.
Vanuit het onthaal is er toegang tot de inkomzone van het museum en tot het publieke sanitair.
Belevingscafé
Een terrasje doen terwijl je kinderen in de academie les volgen. Of een lokaal biertje proeven met vrienden. Dat zal binnenkort kunnen in het café naast het onthaal. Met zicht op het paradeplein kan men hier even uitblazen en genieten van de unieke omgeving.
Het café wordt ingericht als belevingscafé. Enkele goedgekozen objecten en foto’s in het café verleiden de bezoeker om een kijkje te nemen in het onthaal en het museum, om zich verder te verdiepen in de rijke geschiedenis van deze plek.
Een nieuw openbaar park
Binnenkort zal je de Citadel kunnen beleven vanop het dak van de courtines.
In fase 1 maken we het groendak van de courtines toegankelijk. Het dak wordt ingericht als openbaar park, waar ruimte is voor biodiversiteit, wandelingen en praatplekken.
Dit daklandschap is de plek bij uitstek om de schaal en complexiteit van de site te begrijpen. Van op het dak ervaart de bezoeker in één oogopslag het profiel van het gebouw en de omvang van de citadel.
Naast het café komt een nieuwe, bakstenen trap. Via deze weg (of via de lift wat verderop) geraak je op het groendak en wandel je op ca. 10 m hoogte, met een prachtig zicht over het paradeplein en de tenaillegracht.
Het groendak wordt een volwaardig deel van de toeristische belevingsroute op de Citadel. We richten er panoramische uitkijkpunten in, waar de bezoeker in één oogopslag de verdedigingsstructuur van de vesting kan ervaren.
Een meanderend pad maakt de verbinding tussen de 2 nieuwe stijgpunten van waaruit het dak toegankelijk wordt gemaakt.
Dit concept van ontsluiting werken we in fase 1 uit op het eerste bastion. Bij de latere herbestemming zal dit doorgetrokken worden naar de andere. Zo is op termijn het volledige groendak als openbaar park toegankelijk voor iedereen.
Natuurbeleving en kunst
Het dak is een uniek landschap, met specifieke soorten en een bijzondere natuurbeleving. Deze willen we versterken door aandacht te schenken aan de specifieke aanwezige soorten, bijkomende duiding te geven en voorzieningen te treffen zoals rustpunten en uitkijkpunten voor natuurliefhebbers.
Het park kan als beeldentuin gebruikt worden door de academie en voor andere tijdelijke of permanente kunstinstallaties.
We behouden de waardevolle vegetatie
Om de vochtproblematiek van de courtines op te lossen, zal het groendak volledig maar gefaseerd verwijderd en nadien teruggeplaatst worden. We behouden daarbij de aanwezige vegetatie en geven haar de kans om zich waar nodig te herstellen.
De vegetatie op de huidige bastions bestaat voornamelijk uit grasland dat vandaag al een waardevolle samenstelling heeft. Voorafgaandelijk aan de werken zal het graslandschap geïnventariseerd worden om de juiste soortensamenstelling te kennen. Bij het afgraven van het dak zal het daarom belangrijk zijn de bovenste 20-30 cm van het grondpakket afzonderlijk te stockeren. Zo kan het zadenbestand behouden worden en kan de bodem na de werken opnieuw als toplaag teruggeplaatst worden. De waardevolle vegetatie kan zich op deze manier opnieuw spontaan ontwikkelen.
De geschiedenis van de Citadel beleven
De Allerheiligenberg bevatte vroeger vooral moestuinen, weilanden en hooilanden. Ook een kapel was op de heuvel te vinden.
Vanaf 1837 werd de Citadel gebouwd als strategisch belangrijk onderdeel van de verdedigingsgordel van het jonge Belgische koninkrijk. Daartoe behoorden ook de citadellen van Gent, Namen, Dinant en Luik.
Van 1953 tot 2011 was het de thuisbasis van het 1ste bataljon parachutisten. Het maakte van Diest een trotse garnizoenstad.
In de zomer van 2011 verdwenen de laatste militairen uit de Citadel. Begin 2012 kocht de stad Diest het bebouwde gedeelte aan. Het omliggende bos werd aangekocht door het Agentschap Natuur en Bos.
Wie de geschiedenis van de Citadel wil leren kennen, zal vanaf de toegangspoort de site kunnen verkennen, al dan niet met een gids.
In de onthaalruimtes krijgt de bezoeker al heel wat informatie over de site. Wie meer wil weten over de geschiedenis van de para’s, kan in het ernaast gelegen museum terecht. Het museum wordt grondig gemoderniseerd en zal op een hedendaagse manier de geschiedenis van 1Para tonen.
De bezoeker zal ook de geschiedenis van het Trainingscentrum voor Parachutisten en de Special Forces kunnen ontdekken in het nieuwe museum.
Het museum ambieert een ruime uitstraling. Aan de hand van publiekstrekkers, zoals militaire voertuigen, en unieke objecten en foto’s, biedt het inzicht in de geschiedenis van het bataljon en haar missies.
Pittoreske locatie voor de academie
De Hagelandse Academie voor Beeldende Kunst verhuist naar de vernieuwde courtines.
Ze krijgt haar eigen toegang in de tweede vleugel van het gebouw, die gerichte ingrepen zal ondergaan in functie van een optimale lichtinval en akoestiek.
Het ontwerp bevat een gevarieerd aanbod aan ateliers die op verschillende manieren gebruikt en gecombineerd kunnen worden.
Buitenruimte voor de leerlingen
Een uitsparing in het paradeplein zal fungeren als een buitenatelier. De bestaande Engelse koer, de verzonken uitsparing aan het kelderraam, wordt vormgegeven als een halfrond amfitheater.
Deze kunstkuil is dan ook ideaal voor tekenen, schetsen of schilderen van modellen of objecten.
Vanop het paradeplein biedt deze kunstkuil een interessante inkijk in de activiteiten van de academie.
Aan de achterzijde worden de raamopeningen vergroot. Daardoor wordt de lichtinval in de kelderateliers vergroot. Ook de groene tenaillegracht wordt zo rechtstreeks toegankelijk vanuit de ateliers.
Flexibele indeling
In de dragende wanden worden openingen voorzien die de ateliers met elkaar verbinden. Dit geeft ons de mogelijkheid om deze vleugel in de toekomst anders in te delen, bijvoorbeeld met een centrale wand, hetgeen zou resulteren in respectievelijk lokalen aan de pleinzijde en aan de tenaillezijde, beiden met een eigen gang die in verbinding staat met de inkomzone en publieke doorsteek.
Toegankelijke routes
Publieke belevingsroute
De gerestaureerde Citadel maken we maximaal toegankelijk voor iedereen.
Het onthaal aan de toegangspoort vormt het vertrekpunt om de rest van de site te verkennen. Via een aparte belevingsroute kunnen bezoekers inzicht krijgen in de opbouw en werking van de Citadel.
Vanop de nieuwe trap naast het onthaal geraak je op het groendak. Wie minder vlot te been is, kan zich ook via de lift van de academie naar het dakpark begeven. Daar zet de route zich voort in de unieke setting van het natuurlijke daklandschap, dat tevens een goed overzicht geeft over de site. Op die manier ervaart de bezoeker het specifieke profiel van het gebouw en wordt de werking ervan op een boeiende manier overzichtelijk gemaakt.
De stijgpunten in de tenailles bevinden zich achterin zodat de architectuur rondom het paradeplein gevrijwaard blijft.
De monumentale trap aan het onthaal stelt niet enkel een uitnodigend gebaar naar de bezoeker, maar zorgt er ook voor dat het bruut afgesneden gebouw een nieuw architecturaal eindpunt krijgt. Dit kunnen we in de toekomst herhalen aan de andere kop, waardoor we een complete rondgang kunnen bekomen en de citadel volledig afwerken op een gepaste, uitnodigende manier.
Herstel van de historische doorsteken
Vanuit het paradeplein waren er vroeger verschillende doorsteken doorheen de courtines. Via deze doorsteken, in het midden van elke courtine, kon men via een brug de verbinding maken met de tenailles.
De bruggen over de tenaillegrachten zijn vandaag echter verdwenen. De toegang in blok 2 zal in fase 1 hersteld worden en de brug zal opnieuw gereconstrueerd worden.
Op termijn wordt dit herhaald in blokken 3 en 4, zodat er bij iedere vleugel een duidelijke toegang ontstaat, die het paradeplein verbindt met de tenailles.
De kazematten in de tenailles zelf worden toegankelijk gemaakt en kunnen bijvoorbeeld gebruikt worden als tijdelijke tentoonstellingsruimte voor de Academie.
